فرانک لوید رایت ، اندیشمند نحله فکری شهرسازی طبیعت گرا

فرانک لوید رایت ۱۸۶۷-۱۹۵۹

فرانک لوید رایت ، مرید «لویی سولیوان» ، استاد مکتب شیکاگو ؛ اولین معمار نام آمد آمریکایی است که مدرسه‌ هنرهای زیبای پاریس را نگذارنده است. به عنوان اولین نفر در ایالات متحده ، او معماری  را کاملاً از تقلید گذشته و التقاطی گری رهایی بخشیده و سبکی ، بی هیچ گفت و گویی،  آمریکایی، چون سبک نویسندگان مورد علاقه اش «والت ویلمن» و «مل ویل» را پایه نهاده است.

فرانک لوید رایت یکی از  پیشگامان معماری نوست. ولی گذشتن از سنت برای او مشکلی دیگر دارد. بهترین شاهد بر این مفهوم او از «نقشه آزاد» است، این مفهوم نه به یکسانی و بی تفاوتی فضای داخلی، بلکه کاملاً بالعکس، به خصوصیت بخشیدن به این فضا ختم می شود.

مفهوم «فضای اندام واره ای» الهام بخش همه‌ آثار فرانک لوید رایت است.

معماری ارگانیک رایت – به گونه‌ای منطقی– در ارتباط به نظریه ای در مورد استقرار انسانی قرار می گیرد که به نوعی «ضد-شهرسازی» است ، ریشه های این نظریه درست تفکر آمریکایی نهفته است که به وسیله‌ «جفرسون» و «امرسون» فتح باب شده است: این انگاره‌ی تمثیلی «گسترده شهری» (براد ایکریستی یا شهر پهن دشتی) است که فرانک لوید رایت در سه کتاب پیاپی آن را توسعه بخشیده و در ۱۹۳۴ به وسیله نمونه غول آسا آن را به تصویر کشید است.

شهر پندشتی فرنک لوید رایت

فرانک لوید رایت دیدگاه هایش درباره‌ شهرسازی را با عنوان «شهر پهندشتی» (۱۹۳۲) بیان می‌کند و به ارائه‌ مدلی از یک اجتماع غیر متمرکز بر پایه‌ استفاده از خودرو شخصی می‌ پردازد.

فرانک لوید رایت مسکن را از سالیوان فرا گرفت. وی در خانه سازی تحت تأثیر معماران ساحل شرقی مانند ریچارد سن ، پرایس و مک کین است. نخستین ساختمانهایش خانه هایی هستند که در میان بیابان ساخته شده اند.

فرانک لوید رایت در جایگاه یک پیشرو در ستایش ابزار ارتباط جمعی، بر پایه‌ روحیه‌ آمریکایی تعریفی از خود ارائه می دهد. او تصویر سلطه جویانه ای از دموکراسی صریح و مخالف مالکیت اشتراکی ترسیم می کند و بر آن است که به گونه ای فردگرایی افراطی جامه‌ عمل پوشاند.

لوید رایت بدون پیوستن به سوسیالیست های چپ گرا به شخصیتی انقلابی-اجتماعی بدل می گردد. او جامعه‌ آمریکایی را به بازسازی اصول عصر امرسون و جفرسون فرا می خواند. نمونه‌ فیزیکی دیدگاه آرمان گرایانه‌ وی « شهر پهندشتی » است.

رایت بر این باور بود که اختراع تلفن و خودرو باعث شده که شهرهای قدیمی بیش از پیش روزآمدی خود را از دست بدهند. او مشتاقانه چشم‌ به‌ راه روزی بود که شهرهای فشرده و پر جمعیتی نظیر نیویورک و شیکاگو نابود گردند و به جای آن آمریکاییان دوباره در محیط های روستا مانندی زندگی کنند که نام شهر را بر خود دارند و از خانه های جداگانه ساخته شده‌اند که در آنها افراد آن قدر از یکدیگر دور می شوند که ثبات زندگی خانوادگی تضمین گردد و از سوی دیگر با بهره گیری از وسایل نوین رسانه‌های گروهی و حمل نقل ، آن قدر باهم در تماس هستند که احساس عضویت در یک جامعه‌ واقعی به آن‌ها دست دهد؛ در این محیط ارزش های روستایی چون آزادی فردی و خودباوری شکوفا می گردد. فرانک لوید رایت با وام گرفتن از اندیشه های کراپوتکین -فیلسوف آنارشیست- این باور را بنا می نهد که شهروند شهر پهندشتی، روزانه به آمیزه ای از کاردستی و کار فکری سرگرم است و از این رهگذر به تمامیتی دست میازد که جامعه و شهر امروز به نابودی آن همت گماشته بودند. او همچنین اعتقاد دارد که نظامی مبتنی بر آزادی فردی و احترام به مالکیت زمین، راهی است برای دستیابی به هماهنگی اجتماعی و پرهیز از جنگ طبقاتی.

به این ترتیب فرانک لوید رایت پیشنهاد می کند که بر ضد شهرهای بزرگ اقداماتی صورت گیرد و مجتمع های شهری به صورت پراکنده و نامتمرکز در آیند، یعنی همان کاری که بعضی معماران و اقتصاددانان اتحاد جماهیر شوروی بی درنگ پس از انقلاب به آن دست زدند.

لیکن به رغم هدف مشترک این دو نظریه که همانا گرایش به تمرکززدایی جمعیتی بود، دیدگاه رایت از پایه با نظر روس ها تفاوت داشت، شهرستیزان شوروی برای پشتیبانی از مناطق روستایی پیشنهاد از بین بردن شهرهای بزرگ و طرح ساختمان های جدیدی را در مناطق روستایی دادند تا عقب ماندگی های فرهنگی و اقتصادی این نواحی را از میان بردارند. این هدف و منظور اصلی از پی ریزی صنایع در مناطق روستایی و ماشینی / مکانیزه شدن و تشکیلات اشتراکی در مزارع بود. ایشان خواهان هموار کردن راه برای شکلی جدید از زندگی بودند که بر پایه گسترش پردامنه‌ خدمات اجتماعی قرار داشت. اما فرانک لوید رایت در گام نخست آرزومند در امان نگه داشتن هم میهنانش از «ماشین هولناکی» بود که شهر بزرگ عصر موتور به آن تبدیل شده بود. او به گفته‌ خودش می خواست مردم از زندگی گله وار رها سازد.

هدف رایت پشتیبانی «شخصیت فردی» است. در حال و هوای کنونی، در ماشینی که شهر بزرگ عصر خودرو شکل داده است، هیچ شهروندی نمی تواند چیزی دیگر جز ماشین تولید کند.

به این شیوه، شهروندِ حقیقتاً «شهری شده»؛ برده‌ همیشگی غریزه‌ جمعی زیستن، زیر تسلط قدرتی غریب قرار می گیرد، بسانِ برده‌ سده‌ میانه که برده‌ سلطان یا یک دولت بود.

«توزیع منسجم شیوه‌های زیست، در ارتباطی تنگاتنگ با زمین، شهری عظیمی را پدید می آورد که از دید من، سراسر کشور را در بر می گیرد، این، «شهر پهندشتی» فردا خواهد بود، شهری که کشور می شود». این تصویری که رایت ارائه می داد، چنان دور از زندگی بود که هرگز واقعیت نمی یافت.

فرانک لوید رایت مدل شهر پهندشتی خود را برای نخستین بار در نیویورک به نمایش گذارد.

در نخستین کار رایت روی این ایده در مجموعه‌ راکفلر، تا اندازه ای گرایش های دوره‌ کلاسیک را نیز می توان دید و مرکزگرایی موجود در مجموعه نیز گویای همین نکته است. رایت یک مرکز شهری را در میان حومه تعریف می کند و حومه را با استفاده از عوامل طبیعی و با توجه به شرایط موجود طراحی می نماید.

طرح های شهر پهندشتی به گونه ای بود که با تغییرات هر منطقه هماهنگ می شد. در آغاز رایت مانند جفرسن، طرح خود را بدون ایجاد تغییرات در سطح طبیعی زمین آغاز نمود و همانند مافرد، نیروهای تغییر دهنده‌ شرایط را طبق نظر خودش، به سه دسته تقسیم می‌کند؛

• حمل‌ و نقل های شخصی ؛ مانند خودرو و وسایل حمل‌ونقل عمومی
• برقی شدن و مخابراتی شدن وسایل-رادیو، تلویزیون، تلفن، یخچال، روشنایی و جز آن.
• تولید وسایل ماشینی، اختراعات و اکتشافات جدید علمی

در شهر رایت، منظر شهری بسیار مورد توجه قرار گرفته بود، شهر پهندشتی شهری محض و تعریف نشده بود و هر جایی می توانست شهر پهندشتی باشد و در اصل چشم انداز کشتزارها، باغ‌ها و تاکستان‌ها، آب گذر در کنار جاده‌ها و مسائل فناورانه و ترکیب مناسب آنها است که چنین شهری را تعریف می کند و هویت می بخشد.

در اصل، شهر همان قدر که تحت تأثیر نیروهای داخلی قرار دارد، از طبیعت و فرم اصلی  زمین نیز تأثیر می پذیرد. این طرحی بود که فرانک لوید رایت آرزو داشت شیکاگو را با آن شکل دهد. برای فرانک لوید رایت ، معماری یک نظام اشکال مستقل غوطه‌ور در فضایی انتزاعی نیست ، بلکه به طور روشن از نشیب و فراز زمین ناشی می‌شود.

در پارکشهر لوکوربوزیه، ساختمان‌های بلند در میان فضاهای سبز یا پارکها قرار گرفته‌اند ،‌اما رایت به ساختمان های بلند علاقه‌ای نداشت. او بر این باور بود که زندگی بر روی زمین و نزدیک به آن، حق طبیعی هر انسان است.

یکی از مهم ترین مسائلی که رایت به آن توجه داشت ، موضوع کاربری زمین بود که در پایان این سده از مهم‌ترین مسائل در شهرسازی بوده است. در مرکز شهر یک پمپ بنزین قرار داشت و در کنار بزرگراه ها، جاهایی برای نگاه داشتن خودروها پیش بینی شده بود. عناصر شهری هر کدام به صورت پیش بینی‌ شده ای در نقاط مناسب جای داشتند. در هسته‌ مرکز شهر به شعاع نیم مایل (۶۰۰ متری)،‌ خانه ها و مدرسه ها قرار داشتند و برای آن ها چشم اندازی به دریاچه نیز تصور شده بود. در حومه‌ کشتزارهای کوچک و مناظری از کشت و کار، شهر را در میان گرفته بود.

فرانک لوید رایت در طرح خود، خانه را به عنوان مهم‌ترین عنصر شهری پیش می‌نهد ،‌ یعنی تنها عنصری که می تواند مرکز شهر را اشغال کند. برای هر خانه، جای کافی برای ایجاد فضای سبز وجود دارد. رایت معتقد بود مهم‌ترین کار معماران تحت‌الشعاع حرکت‌های سواره است و طراحی مسیرهای سواره در شهر و در اصل طراحی شهر باید به گونه ای انجام می شود که بیشترین تسهیلات برای سواره مهیا شود.

در شهر رایت مسیرها، بخش‌ها و عملکردهای مختلف شهر را از هم جدا می کرد. به باور فرانک لوید رایت ،امریکا می تواند به شبکه ای از بزرگراه های بی شمار تبدیل شود و به کمک راه آهن با ایستگاه های کوچک و همچنین فرودگاه های کوچک تکمیل گردد. ایجاد چنین شبکه‌ ترافیکی، امکان پراکنده زیستن جمعیت را که بیشتر در خانه های ویلایی تک خانواری شخصی زندگی خواهد کرد، فراهم می کند.

فرانک لوید رایت زمان سفر را تا رسیدن به مقصد، تعیین می کند و در آخرین متنی که ارائه می دهد، زمان ۱۰ تا ۴۰ دقیقه را معین می کند. البته با توجه به اینکه در این هنگام، هر کس یک وسیله‌ نقلیه مدرن مانند خودرو، هواپیما یا هلی کوپتر در اختیار دارد و از این گذشته، وسایل حمل‌ و نقل همگانی نیز در دسترس همه قرار دارد .این تصویری است که از شهری که در کشورش گسترش می یابد؛ شهر پهندشتی یا شهر فردا.

در طرح او نسبت به دیگر طرح ها،خیابان های پهن جایگزین ریل های راه آهن شده است و جاده ها به راحتی شهر را به پیرامون خود می پیوندد. شبکه ای از سلسله مراتب راه ها شهر را به بخش های کوچک تری تقسیم می کند و در اصل، شهر مرکز زدایی می شود. در شهر مراکز پرشماری وجود دارد و بر مسائل آموزشی، فرهنگی و علمی تأکید بسیار شده است. کارخانه های بزرگ در فاصله‌ ای دورتر و در نزدیک باغ ها و تاکستان ها جا گرفته‌اند. مکانهای تفریحی نه تنها فرآورده های مصرفی مادی خرید و فروش می شود، بلکه ارزش های فرهنگی نیز رد و بدل می گردند. موزه بیش از اینکه موزه باشد، به وعده گاهی همگانی تبدیل خواهد شد و دیگر یک گورستان اشیاء نخواهد بود. دفاتر لازم برای کسانی که حرفه های گوناگون آزاد دارند، برای هر مورد به گونه ای خاص ساخته خواهد شد و عموماً در نزدیکی نقاط مسکونی خواهد بود، اما همین دفترها می تواند همچون عناصر تجسمی جالب‌ توجه و ثانویه ای برای شهر ساخته شود.

انگاره‌ شهر پهندشتی، از یک طرح جامع از پیش ساخته و پرداخته سرچشمه نگرفته، بلکه هدف آن بیان اصول استقرار بناهای شهر است. بنابراین رایت نقشه ای از سراسر شهر ترسیم نکرد، بلکه فقط بخش ویژه ای ارائه داد که توضیحات مربوط به آن در همان زمان یادآور«اصول معماری ارگانیک» وی بود: «همه شکل ها به تمامی باید از نظر رابطه با محل استقرار، مصالح ساختمانی، روند ساخت و اهدافشان همگام با طبیعت باشند…ترکیب و سیمای معماری باید تأثر از مشخصات و چگونگی توپوگرافی منطقه باشد».

طرح این بخش نمونه، متکی بر شبکه ای شطرنجی متشکل از خیابان های جدا و یک نظام مستطیل شکل درباره‌ سطوح تفکیکی است. شهر پهندشتی بازتاب‌ دهنده‌ روش خاص تقسیم زمین در ایالات‌متحده امریکاست. مجموع زمین های انتخاب‌ شده برای خانه‌های تک واحدی به مراتب بیشتر از زمین‌های انتخابی برای مجموع مقاصد دیگر است. ایده‌ شهر پهندشتی فرانک لوید رایت در اصل واکنشی بود به شرایط دوره‌ مدرن که شهرها با رشدی شتابان و قارچ گونه می روییدند.

در این طرح به ارتباط میان کار و خانه نیز بسیار اندیشیده شده و فرآیندهای آن نیز در نظر گرفته شده است. در اصل شهر مدلی شبیه به ایده‌ شهرهای پایدار که امروزه بحث آن بسیار مطرح است. دیدگاه رایت وصف های سده‌ نوزده را درباره‌ شهرهای آرمانی به یاد می آورد، البته یا این تفاوت که این طرح، کار معماری مشهور و برجسته است و در آن وسایل مدرن حمل‌ و نقل هم به حساب آمده است.

شهر پهندشتی بی درنگ در مقایسه با مدل های بسیار متفاوت با آن، مانند باغ شهر هاوارد و پارکشهر لوکوربوزیه قرار می گیرد. در کمال تعجب، وجه تمایز اصلی میان شهر پهندشتی با باغ شهر و پارک شهر، تراکم جمعیت نیست، چرا که این تراکم به گستردگی لکه‌های سبز پارک ها یا کمربند سبز پیرامون مدل های پیش گفته بستگی دارد. طرح های فرانک لوید رایت و لوکوربوزیه هر دو به خودرو وابسته است با این تفاوت که اولی برای آن، تأثیری تمرکزگرا (پهندشتی) و دومی اثری تمرکززدا (پارکشهری) قائل است. اما آشکارترین مقایسه میان این مدل ها در توصیف رابرت فیشمن از حومه‌های تکنولوژیک نوپدید و پیش بینی ملوین وبر درباره عصر پسا مدنیت خود را نشان می دهد.کسی نمی‌ توانست تصور کند که آنچه در ۱۹۳۵ ناممکن به نظر می رسید در سده‌ بیست و یکم به واسطه‌ رسانه‌ رایانه و به ویژه شبکه جهانی تحقق یابد. (شهر پهندشتی با شهرهای عصر پسامدنیت و عصر فناوری اطلاعات رابطه نزدیکی دارد)

به گمان فرانک لوید رایت ؛ کشاوری برترین فعالیت‌ها و اقدامات است.

• رایت نه تنها نام «کلانشهر» را به طور خاص، بلکه حتی انگاره شهر را نیز به طور عام نادیده می گیرد.
• شهر گسترده (شطرنجی) متأثر از افکار فرانک لوید رایت است. در این طرح با تکیه بر توسعه‌ شبکه راه ها و ساختن جامعه های متعدد، گسترش شهرها و نواحی جمعیتی آنها به صورت پراکنده پیشنهاد می شود.( مانند شهر لوس آنجلس که به شهر هزار گونه معروف است) این طرح استفاده از حمل‌ و نقل عمومی مثل تراموا را غیر ممکن ساخته و راه را در جهت استفاده از اتومبیل شخصی مهیا می سازد.

آنچه در طرح شهر گسترده مشاهده می شود ، عدم وجود سیمای شهری در مرکز شهر است. زیرا همه‌ تأسیسات و خدمات شهری در همه جای شهر به طور یکسان و هماهنگ ادامه می‌ ابد.

• بزرگ ترین مشکل این طرح، وجود فاصله هایی است که در نقاط مختلف آن وجود دارد. پس از توسعه‌ شهر،جهت رسیدن از نقطه ای به نقطه‌ دیگر، بعد مسافت زیاد نخواهد شد. در این زمینه تکیه رایت بر وسایل نقلیه سریع است. طرح گسترده فاقد مرکزیت شهری است و در حقیقت دارای توسعه نامحدود است. توسعه طرح در جهت وجود عوارض طبیعی متوقف می شود. این طرح مناسب جوامع متمرکز و با تراکم بالا و نیز جوامع کاملاً فردگراست.
• فرانک لوید رایت پیشنهاد می کند که تمام فعالیت ها، به طور یکنواخت در همه‌ نقاط پراکنده شوند، ولی این طرح هنگامی قابلیت اجرا دارد که زمان و هزینه‌ سفر، اصولاً تا حد نهایی کاهش یابد.
• بزرگ ترین مشکل طرح گسترده فرانک لوید رایت، ایجاد تقاطع های متعدد است.

مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | سیر اندیشه ها در شهرسازی

منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی

انتشار مطلب فرانک لوید رایت شهرسازی طبیعت گرا با ذکر منبع بلامانع است.

وبلاگ شهرسازی 85| نوشته هایی در مورد شهر...