کامیلو زیته (۱۹۰۳-۱۸۴۳) اندیشمند نحله شهرسازی فرهنگ گرا

کامیلو زیته یا کامیلو سیت معمار- شهرساز اتریشی و آوازه گر اندیشه‌هایی بود که همانندی بسیاری با اندیشه های باغ شهر هاوارد داشت. از میان بزرگان شهرسازی کسانی چون ریمون آنوین (انگلستان) و دنیل هادسن(آمریکا) به شدت از او متأثر شدند.

او با دیدگاه‌های نوستالوژیکی که نسبت به شهرهای قرون وسطایی داشت در زمره اشخاصی چون راسکین قلمداد می‌شود اما تفاوتش در این بود که چون در حیطه‌ عمل اقدام می‌کرد و نه نظریه پردازی محض ، ناچار به پذیرفتن واقعیت شهر مدرن و عصر صنعت نیز شده بود. کامیلو زیته از شهر مدرن صحبت می‌کند و آن را یک اثر هنری می داند. او معایب شهر معاصر را در یکنواختی نظم و ترتیب زیاده از حد، مبالغه در قرینه سازی و عدم تناسب در معماری و فضاهای بزرگ غیر مشخص می داند. و محاسن شهرهای قرون وسطی را با توجه به محیط های زیبا، تقسیم بندی فضاها بر حسب عملکرد آن‌ها، کمپوزیسیون غیر قرینه و ترتیب هماهنگ فضاها و حجم های معماری می داند.

کامیلو زیته مانند رمانتیک های زمان خودش، گذشته را در تقابل حال قرار می دهد اما به جای مردود شناختن یک باره شهر مدرن (کاری که راسکین کرد) به تجزیه و تحلیل یک به یک معایب می پردازند و راه حل هایی را برطرف کردن هر کدام ارائه می دهد که مهم تر از همه، موضوع احیای قسمتی از ارزش های قابل توجه نخستین شهرهای کهن در شهرهای مدرن است. او «هنر» و «مفید بودن» را دو امر متضاد می داند و مشکلاتی را تکنیک به بار آورده است در مقابل موضوع «هنری» بودن شهرها قرار می دهد.

کامیلو سیت برای رفع زشتی شهرهای عصر صنعت، چاره کار را در بازگشت به شیوه های هنری قرون وسطی پیشنهاد می‌کند. به نظر وی نحوه ای که در شهر قرون وسطایی، خیابان به میدان می پیوست رابطه‌ بین بازار و کلیسا یا ابنیه‌ اصلی دیگر به وجود می آورد و همه از توازن طبیعی برخوردار بودند که در سیمای شهر آشکار بود.

کامیلوسیت به مقوله‌ای به نام «طراحی کامل و یکدست» اعتقاد دارد. او نظم فضایی را به عنوان ساماندهی یک سری مجموعه های منفرد نمی بیند که تکه‌ تکه رها شده‌اند : بلکه فضای شهری را فضایی ممتد می داند که مجموعه ها در آن با یکدیگر در هماهنگی کامل قرار دارند.

برای کامیلوزیته قوانین شهرسازی در یک جمله خلاصه می شد و آن اینکه شهر باید حافظ منافع و ضامن خوشبختی ساکنین خود باشد. وی نقایص شهر اواخر قرن نوزدهم را به خوبی دریافته بود ولی پیشنهاد‌هایش برای اصلاح شهر فقط جنبه تسکین درد داشت. گشودن مرکز میدان ها شهرها، انتقال مجسمه ها و برج های یادگاری به یک گوشه‌ میدان، ایجاد باغچه در حیاط آپارتمآن های مسکونی به جای مرکز شلوغ شهر ، بر پاداشتن دیوارهای بلند در اطراف پارک های عمومی برای حفاظت آن‌ها در مقابل سرو صدای خیابان همه رفرم های سطحی بودند که کامیلوزیته پیشنهاد می‌کرد.

کتاب «ساخت شهر مطابق با اصول هنری» اثر اوست.

کامیلو زیته در این کتاب اندیشه ها و افکار خویش را بدین صورت مطرح می‌سازد.

• زیته در این کتاب معتقد است گرایش‌ها و افکار شهرسازان امروزه در حیطه‌ مسائلی مانند حمل‌ و نقل، شیوه‌ مناسب استفاده از مکان و به ویژه توجه بهداشت قرار گرفته است و از سوی دیگر گرایش همگانی در محکوم کردن عدم توجه به مسائل هنری و ناکامی های شهرسازی نوین در این زمینه وجود دارد. اصل موضوع آن است که درباره مسائل فنی شهر، به دستاوردهای بسیاری رسیده ایم.، در صورتی که در زمینه‌ هنری تقریباً هیچ کاری نکرده ایم.
• کامیلو زیته از ناتوانی شهرسازی نوین در ایجاد فضاهای جذاب و خاطره‌انگیز افسوس می‌خورد و می‌گوید: ما حتی به جمله‌ ارسطو –که یک شهر باید به گونه‌ای ساخته شود که برای شهروندانش امنیت و خوشبختی را تأمین کند- نیز نرسیده ایم و اعتقاد دارد برای رسیدن به شرایط مورد نظر ارسطو باید به مسایل هنری شهر نیز توجه نمود.
• کامیلو سیت متأسّف است که چرا همکارانش میدان و دیگر فضاهای شهری را «محل تعامل اجتماعی» و فضایی چندکاره نمی بینند. بلکه آن را تنها روزنی برای ورود نور و هوا یا ایجاد تنوعی در بافت یکنواخت و کسل‌کننده و یا جلوخانی برای یک ساختمان پرشکوه می پندارند. او مکان های اصلی شهر را از زمان های دور تا کنون ، نیاز حیاتی و مهم ترین عامل زندگی جمعی می داند و هشدار می دهد که برخلاف گذشته در دوران جدید تلاش بر آن است که زندگی جمعی به درون ساختمان ها تبعید شود.
• از نظر کامیلو زیته خیابان عنصر اساسی شهر و تجلیگاه زندگی اجتماعی و عملکردهای حیاتی محسوب می شود و تنها یک راه عبوری نیست. وی اصطلاح پانوراهای خیابانی را برای نخستین بار مطرح کرد و از دل پذیری دورنماها و مناظر به هم پیوسته و چشم انداز شهری سخن گفت.
• برای او میدان مرکز افتخار آفرین زندگی اجتماعی است و به تقلید از پیشینیان بر خالی نگه‌داشتن آن به منظور تعاملات اجتماعی تأکید دارد.
• او از واگیر بیماری جدیدی که اطراف آثار یادمانی کلیسا را نفی می‌کرد و آنها را مانند مجسمه ای در میان صحنه ای برهنه قرار می دهد و آن را میدان می نامند، خبر و هشدار می داد و می افزاید که این رفتار نه به نفع ساختمان و زندگی جمعی است و نه ریشه در گذشته دارد.
• کامیلو سیت در می‌یابد که رابطه‌ مستقیمی میان بزرگی میدان و میزان شکوه و ابهت آن وجود ندارد و هرچه میدان گشاده تر باشد تأثیر بدنه‌ها در آن کمتر خواهد شد.
• او به شیوه‌ ترکیب فضاها پرداخته و جذابیت آنها را وابسته به تباین فضایی آنها می داند.
• زیته فقر شهرسازی عصر خود را به خاطر بی توجهی به عناصر هنر، رعب‌آور می داند و از «بلوک های شهری مکعب گله می کند و آن را ارمغان شهرسازی نوین در برابر گذشته می داند.
• کامیلوزیته بیان می داشت: در گذشته فضا مرکز توجه طراحان بوده و توده را برای محصور کردن مناسب فضا به کار می برند،اما امروز مرکز توجه به توده‌ ساختمانی انتقال یافته، لچکی‌ها و خرده های اضافی را برای میدان یا فضای شهری در نظر می گیرند.
• کامیلو زیته معتقد است امروزه متأسفانه تنها سه گونه سیستم اصلی و چند مدل ترکیبی آن ؛ سیستم شطرنجی، شعاعی و سه گوش به رسمیت شناخته می شود و برای ما تنها مهم این است که مشکل ترافیک را حل کند.

• زیته می‌گوید: اگر مهندسان ترافیک لحظه‌ ای پرگار و شاسی خود را کنار بگذارند و دست هنرمندان را نگاه کنند خواهند دید که حتی در شبکه‌ شطرنجی نیز می‌توان فضاهای جذابی را آفرید.
• زیته گونه ای همسازی و همکاری میان مهندس و هنرمند را پیشنهاد می دهد.
• کامیلوزیته خاطرنشان می کند که یک گره ترافیکی یک گره بصری نیز هست و ثابت می کند که رهگذر (پیاده/سواره) در میدان های دایره ای جهت یابی خود را از دست می دهد.
• او ریشه‌ گرایش به هندسی کردن شکل قطعات ، بالا بردن تراکم ساختمانی و راسته کردن خیابان‌ ها را در روند روزافزون فشردگی جمعیت و افزایش سرسام آور قیمت می داند و می نویسد: یک شهرساز هنرمند می باید این نیروها را شناخته و در کار خود دخالت دهد.
• به نظر او یک تضاد درونی میان دو جنبه‌ شهرسازی یعنی کاربرد و هنر آن وجود دارد ولی این تضاد نباید باعث شود که شهرساز تنها به یکی از دو جنبه توجه نماید.
• به باور کامیلو زیته یکی از مشکلات اصلی در بی توجهی به جنبه های شهرسازی تبدیل این موضوع به مسئله‌ اداری است. او می‌نویسد: از طریق اداره های ساختمان نمی توان به یک طرح دلخواه رسید، همان‌گونه که یک کلیسای یادمانی ، یک نقاشی تاریخی یا یک سمفونی را به صورت اداری نمی توان خلق کرد.
• کامیلو سیت معتقد است اثر هنری را نمی توان به صورت گروهی و به دست یک کمیته‌ فنی آفرید، بلکه این مهم همیشه به دست یک نفر به سر منزل مقصود می رسد.
• زیته مدافع و مبلغ برنامه و تدوین اصول و قواعد هنرمندانه طراحی است و اعتقاد دارد که گسترش شهر بدون برنامه و چشم انداز دستاوردی جز آشفتگی یا یکنواختی کسالت بار نخواهد داشت.
• او شبکه‌ شطرنجی شهرهای امریکای شمالی را یکی از نمونه های مهم بی برنامگی و بی محتوا بودن فضاها و قطعه بندی های شهری معرفی می کند.
• کامیلو زیته تحلیل تناسبی را جانشین تحلیل گونه شناسی می کند.
• زیته توصیه می کند فضاهای سبز و پارک ها را در جوار خیابان ها قرار ندهید بلکه به داخل بافت منتقل کنید و می افزاید بر خلاف فضاهای سبز که می باید از پراکندگی مناسب برخوردار باشند باید اماکن عمومی را تا حد امکان به صورت مجموعه طراحی کرد.
• به اعتقاد وی خیابان ها و میدان ها باید دارای محصوریت مناسب بوده و به دیدهای ناشی از حرکت در آن‌ها توجه کافی مبذول نمود. دیدهای دور و نزدیک دید به طبیعت و یا مصنوع. (هرچه فضا محصور تر، قابل ادراک تر)
• کامیلو زیته معتقد است توپوگرافی زمین، مسیرهای موجود آب و راه‌های موجود را نباید زورمندانه و به نفع بلوک های مستطیل شکل تغییر داده، بلکه از آنها به عنوان عاملی که باعث از بین رفتن یکنواختی و کسالت محل می باشند استقبال نمود.
• کامیلو سیت از مزایای مسیرهای غیرمستقیم، به خاطر جلوگیری از ایجاد تونل های باد طرفداری نموده است.
• زیته اعتقاد دارد: با تعیین و طراحی ساختار اصلی شهر ، فضاها و اماکن عمومی نیمی از کار انجام‌ شده است و باید پس از آن به پر کردن فضاهای میان خیابان‌های اصلی پرداخت.
• کامیلو زیته تأکید دارد فضاهای شهر جذاب، باعث حس تعلق، غرور و احساس توطن خواهد شد.
• به جای فضا انتزاعی و پراکنده الگوی ترقی‌گرا ، کامیلو سیت فضایی مشخص را پیشنهاد می کند که در تداوم زمینه ساختمان ها باشد.

کامیلو زیته سهم بزرگی در شهرسازی زمان خود داشت:

• با احیای علاقه و توجه نسبت به شهرهای قدیمی به بناهای تاریخی منفرد، به عادت ناخوشایند جدا کردن و مجزا ساختن بناهای قدیمی خاتمه داد. او در این زمینه برای نگهداری مجموعه های کامل معیارهایی بوجود آورد.
• با پیشنهادهای خود در مورد ساده ساختن مسائل نرمال، معماران را به جانب تحقیق در مسائلی راهنمایی می کند که خواه نا خواه به اصول شهرسازی مدرن منتهی می شود و مهم‌ ترین اقداماتش این است که به عنوان یک معمار پلی میان تئوری و عمل ایجاد می‌کند.

کامیلو زیته می‌گوید «احیای مدل های قدیمی با روشی متفاوت با آنچه در کپی های امروزی دیده می شود انجام پذیرد. هرچند که کپی ها در نهایت استادی باشد. تنها با آزمایش است که می توانیم آنچه را که برای تلفیق با موقعیت مدرن مناسبتر است اقتباس کنیم.»

مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | سیر اندیشه ها در شهرسازی

منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی

انتشار مطلب کامیلو زیته (۱۹۰۳-۱۸۴۳) اندیشمند نحله شهرسازی فرهنگ گرا با ذکر منبع بلامانع است.